Hành Trình Chuyển Đổi Xanh Của Nông Sản Việt: Chìa Khóa Mở Cánh Cửa Xuất Khẩu Bền Vững Trong Kỷ Nguyên Tiêu Chuẩn Quốc Tế

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ, con đường xuất khẩu cho nông sản Việt Nam đang đối mặt với những ngã rẽ và thách thức chưa từng có. Các thị trường quốc tế, đặc biệt là các thị trường khó tính như Liên minh châu Âu (EU), Mỹ, Nhật Bản, ngày càng siết chặt hàng rào kỹ thuật (TBT) và đề cao các tiêu chuẩn phát triển bền vững. Từ “Thỏa thuận Xanh” của EU đến các yêu cầu nghiêm ngặt về truy xuất nguồn gốc và chứng nhận hữu cơ, các rào cản phi thuế quan đang dần trở thành yếu tố quyết định sự sống còn của doanh nghiệp. Để tồn tại, phát triển và vươn ra biển lớn, chuyển đổi sang mô hình kinh doanh xanh, bền vững không còn là một lựa chọn, mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc, là “giấy thông hành” để bước vào sân chơi toàn cầu.

Nhận diện được nhu cầu cấp thiết này, tháng 8 vừa qua, dự án GEVA – “Ươm tạo và Tăng tốc xuất khẩu xanh thông qua Tiêu chuẩn Bền vững Tự nguyện (VSS)” – đã triển khai chuỗi đào tạo chuyên sâu tại TP. Hồ Chí Minh. Đây được xem là một hành trình nâng cao năng lực toàn diện, được thiết kế để trang bị cho các doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam những công cụ, kiến thức và kinh nghiệm thực chiến, mở đường cho một tương lai xuất khẩu xanh, sạch và bền vững.

I. Nâng Cao Năng Lực Doanh Nghiệp Trong Xuất Khẩu Xanh: Lộ Trình Toàn Diện

Chuỗi đào tạo GEVA tại TP.HCM được thiết kế bài bản với 4 buổi học cùng chuyến đi thực tế, thu hút sự tham gia nhiệt tình của hàng chục doanh nghiệp, tạo thành một lộ trình xuyên suốt từ lý thuyết nền tảng đến kinh nghiệm thực chiến. Đây không chỉ là một khóa học, mà là một chương trình tăng tốc chuyên sâu, giúp doanh nghiệp nông nghiệp Việt “lột xác” về tư duy và năng lực cạnh tranh.

1. Đặt Nền Móng Tư Duy: Tích Hợp ESG Vào DNA Doanh Nghiệp

Buổi học đầu tiên vào ngày 16/8 đã đặt nền móng tư duy cho toàn bộ khóa học. Dưới sự dẫn dắt của ông Phan Đình Tuấn Anh, CEO & Founder Angel4Us, các học viên được tiếp cận những kiến thức cốt lõi về xây dựng mô hình kinh doanh theo chuẩn quốc tế, với trọng tâm là tích hợp ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) vào DNA của doanh nghiệp.

Ông Tuấn Anh nhấn mạnh: “ESG ngày nay không chỉ là một bộ tiêu chí để ‘làm đẹp’ hồ sơ, mà là kim chỉ nam giúp doanh nghiệp quản trị rủi ro, tối ưu hóa vận hành, tạo ra giá trị bền vững và thu hút đầu tư. Khách hàng và nhà đầu tư toàn cầu đang sử dụng ESG như một bộ lọc quan trọng. Doanh nghiệp nào không minh bạch, không cam kết ESG sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.”

Trong buổi học, các doanh nghiệp đã được thực hành trực tiếp với công cụ Business Model Canvas và bộ câu hỏi tự đánh giá, giúp họ “chẩn đoán” chính xác mức độ sẵn sàng cho hành trình xuất khẩu xanh. Việc này giúp các doanh nghiệp không chỉ nhận diện rõ đâu là điểm mạnh cần phát huy (như vùng nguyên liệu chất lượng cao, kinh nghiệm sản xuất) mà còn xác định chính xác những “lỗ hổng” cần khắc phục (như thiếu hệ thống quản lý môi trường, chưa có báo cáo bền vững hay quy tắc quản trị minh bạch).

2. Tháo Gỡ “Nút Thắt” VSS: Lựa Chọn Tiêu Chuẩn Bền Vững Thông Minh

Một trong những “nút thắt” lớn nhất mà doanh nghiệp xuất khẩu nông sản phải đối mặt là sự bối rối trước ma trận tiêu chuẩn bền vững. Với hơn 400 loại Tiêu chuẩn Bền vững Tự nguyện (VSS) đang tồn tại trên thị trường, làm sao để lựa chọn đúng, tránh lãng phí và đạt hiệu quả tối ưu?

Buổi học ngày 19/8 về “Tiêu chuẩn bền vững tự nguyện (VSS) trong nông nghiệp” do ông Bùi Khánh Tùng, Phó Giám đốc Kỹ thuật CODAS, Hiệp hội Nông nghiệp Hữu cơ Việt Nam, đã giúp tháo gỡ vướng mắc này.

Ông Tùng phân tích chi tiết: “Mỗi thị trường sẽ ưa chuộng một nhóm VSS riêng biệt, mỗi tiêu chuẩn lại gắn với một chuỗi giá trị, lợi ích và yêu cầu cụ thể. Ví dụ, GlobalG.A.P. là yêu cầu gần như bắt buộc để vào các chuỗi siêu thị châu Âu, trong khi Rainforest Alliance, Fair Trade lại được ưa chuộng cho cà phê, cacao. Doanh nghiệp càng hiểu rõ, chọn đúng chuẩn, càng tiết kiệm được chi phí, công sức và dễ dàng chinh phục thị trường mục tiêu.”

Thông qua các hoạt động phân tích nhóm và nghiên cứu điển hình, các doanh nghiệp đã được hướng dẫn cách lồng ghép VSS vào mô hình kinh doanh, nhận diện được lợi ích trực tiếp từ việc tuân thủ (như tăng giá trị sản phẩm, mở rộng thị trường, tăng cường uy tín) và hình dung rõ hơn con đường để sản phẩm của mình đủ tiêu chuẩn bước ra thế giới. Việc lựa chọn VSS phù hợp không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là chiến lược kinh doanh thông minh.

3. Xanh Hóa Nghiệp Vụ Xuất Khẩu: Từ Trang Trại Đến Cảng Biển

Xuất khẩu xanh không chỉ dừng lại ở quy trình sản xuất. Toàn bộ chuỗi giá trị, từ khâu sản xuất, chế biến, bao bì, đóng gói, vận tải, cho đến các nghiệp vụ giao nhận, đều phải tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế và hướng tới mục tiêu giảm thiểu carbon.

Chương trình đã có sự tham gia của ông Lê Sài Gòn, Giám đốc Trung tâm Đào tạo và Tư vấn XNK SIMEX, trong hướng dẫn các doanh nghiệp thực hiện các nghiệp vụ liên quan đến hoạt động xuất khẩu xanh. Ông Sài Gòn chỉ ra rằng, xanh hóa trong xuất khẩu đòi hỏi doanh nghiệp phải tính toán từng bước: từ việc sử dụng bao bì tái chế, vật liệu thân thiện môi trường, đến tối ưu hóa logistics để giảm phát thải carbon, và tuân thủ các quy tắc trong giao nhận (Incoterms) có yếu tố bền vững. Nắm vững nghiệp vụ xuất khẩu xanh là chìa khóa để tránh bị trả lại hàng, giảm thiểu rủi ro pháp lý và chi phí phát sinh.

II. Bài Học Thực Tiễn Từ “Cánh Chim Đầu Đàn”: Chuyến Thực Địa Vô Giá

Điểm nhấn đặc biệt và có giá trị thực tiễn nhất của chuỗi đào tạo là chuyến đi thực tế tại Vina T&T Group, một trong những “cánh chim đầu đàn” của ngành xuất khẩu nông sản Việt Nam, với thành công vang dội tại thị trường Mỹ.

Đây là trải nghiệm vô giá, giúp kết nối toàn bộ kiến thức lý thuyết đã học vào một bức tranh thực tiễn sinh động. Tại đây, các học viên không chỉ được tham quan vùng trồng bưởi, dừa theo phương pháp hữu cơ (organic), mà còn được tận mắt chứng kiến quy trình xử lý, đóng gói tại nhà máy đạt hàng loạt chứng nhận quốc tế khắt khe như BRCGS (Tiêu chuẩn An toàn Thực phẩm Toàn cầu), GlobalG.A.P., và USDA Organic.

Câu chuyện của Vina T&T, từ những thất bại ban đầu khi tiếp cận thị trường Mỹ, đến việc kiên trì đầu tư vào công nghệ, truy xuất nguồn gốc, tuân thủ tiêu chuẩn xanh và đặc biệt là đồng hành cùng nông dân để xây dựng vùng nguyên liệu chuẩn, là minh chứng hùng hồn nhất. Đó là minh chứng cho thấy: việc theo đuổi tiêu chuẩn xanh không phải là gánh nặng, mà là con đường phát triển bền vững, hiệu quả và là chiến lược kinh doanh thông minh nhất để tạo ra giá trị gia tăng cao cho nông sản Việt.

III. Xuất Khẩu Bền Vững: Yêu Cầu Tất Yếu, Không Còn Là Lựa Chọn

Hội nhập kinh tế sâu rộng thông qua các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) thế hệ mới đã mang lại nhiều cơ hội, nhưng đi kèm với đó là những rào cản phi thuế quan ngày càng khắt khe, đặc biệt là các quy định liên quan đến môi trường, xã hội và phát triển bền vững. Đối với ngành nông sản, áp lực này càng trở nên rõ rệt. Người tiêu dùng toàn cầu không chỉ quan tâm đến chất lượng sản phẩm, mà còn muốn biết sản phẩm đó được tạo ra như thế nào, có thân thiện với môi trường, đảm bảo trách nhiệm xã hội và không làm suy thoái tài nguyên.

Chính vì lẽ đó, chương trình đào tạo của GEVA ra đời chính là để đáp ứng nhu cầu cấp thiết này. Chuỗi đào tạo tại TP.HCM chỉ là bước khởi đầu. Dự án GEVA sẽ còn tiếp tục đồng hành cùng doanh nghiệp qua chương trình ươm tạo và tăng tốc xuất khẩu xanh, theo đó, các nội dung chuyên sâu theo nhu cầu của từng nhóm doanh nghiệp sẽ được đề cập và huấn luyện, bao gồm:

• Thực thi VSS trong thực tế: Hướng dẫn chi tiết quy trình áp dụng các tiêu chuẩn như GlobalG.A.P., Organic, Fair Trade…
• Xây dựng thương hiệu xuất khẩu xanh: Định vị và truyền thông giá trị bền vững của sản phẩm.
• Phát triển các mô hình kinh doanh xanh: Đổi mới sáng tạo để tối ưu hóa tài nguyên và giảm phát thải.
• Hoạt động kết nối thị trường: Tạo cơ hội giao thương trực tiếp với các nhà nhập khẩu quốc tế quan tâm đến sản phẩm bền vững.

Khóa đào tạo đã khép lại, nhưng hành trình chuyển đổi xanh của các doanh nghiệp nông sản Việt Nam mới thực sự bắt đầu. Với những kiến thức nền tảng vững chắc, công cụ thực hành và nguồn cảm hứng mạnh mẽ từ các câu chuyện thành công, các doanh nghiệp đã có một nền tảng tốt hơn để tự tin bước vào sân chơi toàn cầu.

Mục tiêu cuối cùng không chỉ là để bán hàng, mà còn là để khẳng định giá trị và thương hiệu của nông sản Việt trên bản đồ thế giới bằng con đường xanh, sạch và bền vững. Việt Nam có tiềm năng lớn về nông nghiệp; việc nắm bắt các tiêu chuẩn bền vững sẽ là chìa khóa để biến tiềm năng đó thành lợi thế cạnh tranh khác biệt, mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành xuất khẩu nông sản Việt. Con đường này tuy gian nan, nhưng chắc chắn là con đường duy nhất và bền vững nhất để nông sản Việt Nam vươn tầm thế giới.